امام باقر (علیه السلام) مى فرمایند:
وقتى که قیامت [ برپا] مى شود، حدیثى را از رسول اللّه (صلى الله علیه وآله وسلم) در تعیین جانشینى به حق حضرت على (علیه السلام) نقل مى کنند و اضافه مى فرماید: وقتى حضرت رسول مى بیند دوستان ما را از حوض کوثر بر مى گردانند گریه مى کند.
خداوند به [ حبیب اش] مى فرماید: چه چیز باعث گریه تو شده، اى محمد؟! حضرت محمد (صلى الله علیه وآله وسلم) مى گوید: چگونه گریه نکنم، که مى بینم شیعیان برادرم على بن ابى طالب را از کنار حوض کوثر به نزد اصحاب جهنّم بر مى گردانند.
پس خداوند مى فرماید: اى محمّدم! به خاطر تو از گناهان آنها گذشتم و آنها را به تو و به کسانى که از ذریّه تو پیروى مى کردند ملحق مى کنم. و آنها را به حوض کوثر بر مى گردانم و من شفاعت تو را درباره آنها قبول کردم و بدین وسیله به تو کرامت دادم.(3)
گفت پیغمبر که روز رستخیز *** کى گذارم مجرمان را اشک ریز
من شفیع عاصیان باشم به جان *** تا رهانمشان زآن شکنجه گران
عاصیان اهل کبائر را بجهد *** وارهانم از عتاب و نقض عهد
صالحان امتم خود فارغند *** از شفاعتهاى من روز گزند
پنج گروهند که در این دنیا به خود می بالند,اما خدا خطاب به آنها می گوید:
۱-ای زیبا رویان و صاحب جمالان,اگر فقط زیبایی صورت داشته باشید و زیبایی سیرت نداشته باشید,چنان در آتش جهنم سوخته خواهید شد که از شدت سوزش لب هایتان به هم نرسد.
۲-ای کسانی که به مال و فرزندانتان می بالید,آگاه باشید که نه اموالی که بجا می گذارید باعث رهایی شما از عذاب می شود و نه فرزندانتان کاری برای عاقبتتان بعد از مرگ برای شما انجام می دهند.
۳-ای کسانیکه در صحبت کردن فصیح و خوش بیانید,در روز حساب بر دهان شما مهر می زنیم و اعمالتان را از اعضا و جوارحتان گویا می شویم.
۴-آنانکه بدنبال مقام و جایگاهند.
۵-زورمندان و قدرتمندان که بوایطه نیروی خود بر ضعیفان فخر می فروشند و زور می گویند,بدانند که از همه قدرتمند تر خدائیست که شما از از نطفه ای پست بوجود آورده.
بر گرفته از سخنرانی مرحوم کافی(مشهد مقدس)
رستاخیز دادگاه عظیمى است که همه بدون استثناء در برابر آن حاضر و محاکمه مىشوند، ولى همانطور که گفتهایم اساسا الفاظ ما از روز نخست براى زندگى روزانه ما «ابداع» شده است لذا به محض اینکه از دایره زندگى روز مره گام بیرون بگذاریم، حرف زدن براى ما جدا مشکل مىشود، چون الفاظى براى بیان مفاهیمى که با آن سرو کار پیدا مىکنیم نمىیابیم!
مخصوصا در مورد زندگى در جهان دیگر، جهانى که همه چیز آن تقریبا با این جهان متفاوت است، جهانى که در سطحى بسیار بالاتر از این جهان، و زندگى ملالت بارش، قرار دارد.
درست به این مىماند که دو بچه دو قلو هنگامى که در شکم مادر هستند فرضا براى درد دل با یکدیگر و رفع نیازمندیهاى خود الفاظى وضع کننده بدیهى است هنگامى که متولد مىشوند و انواع منظرهها، صحنهها، موجودات، پدیدهها، و افراد و اشخاص را مىبینند درست مانند دو نفر گنگ ناچارند با حرکت دست و چشم و سر مقاصد خود را به یکدیگر تفهیم کنند، زیرا لغت نامه دوران جنین آنها شاید بیش از ده لغت نداشته باشد، در حالى که جهان وسیع کنونى نیاز به دهها هزار لغت دارد تا بتوان مطالبمربوط به آن را بازگو کرد!
وسعت عالم بعد از مرگ، نسبت به این جهانى که در آن زندگى مىکنیم، همانند وسعت این جهان است نسبت به عالم جنین، و به این ترتیب جاى تعجب نیست که الفاظ و کلماتى که در این جهان با آن سخن مىگوئیم نتواند ترسیم کاملى از چهره زندگى در جهان دیگر کند، و ما در بیان آن همه شکوه و عظمت و تنوع نعمتها و تکامل آن زندگى گرفتار عجز و ناتوانى شویم، حتى تصور آن براى ما که در زندان دنیا محصور هستیم مشکل شود.
به هر حال، اینکه مىگوئیم در جهان دیگر همه انسانها محاکمه مىشوند، نه به این معنى است که میزهاى متعددى در عرصه قیامت گذارده مىشود، و هر کس پرونده کوچک یا بزرگى زیر بغل دارد، و همراه گواهان و شهود وارد محشر مىگردد، و در برابر قضات و دادرسان این دادگاه که مثلا از جنس فرشتگانند قرار مىگیرد، و پس از بازپرسیهاى مقدماتى محاکمه علنى شروع مىگردد، و متهم نیز از خود مدافعاتى کرده، بعد «فرشتگان دادرس» وارد «شور» مىشوند، و رأى نهائى به محکومیت یا به تبرئه یا تشویق و پاداش افراد صادر مىکنند، و پس از امضاى «حاکم مطلق عرصه محشر» یعنى ذات پاک خداوند، براى اجرا به مأموران اجراى احکام الهى، یعنى فرشتگان بهشت و دوزخ، ابلاغ مىگردد، نه به هیچ وجه چنین نیست! و در آنجا الفاظ رنگ و مفهوم دیگرى به خود مىگیرند.
شبحى از محکمه و دادگاه وجود دارد اما در سطحى فوق العاده عالیتر و شکلى غیر از آنچه دیدهایم و شنیدهایم.اگر سخن از میزان عمل (ترازوى سنجش کارها) به میان مىآید، نه به این معنى است که اعمال را در یک کفه از ترازوى دو کفهاى قرار مىدهند، و در برابر آن آنقدر سنگ مىریزند تا تعادل برقرار گردد و وزن واقعى معلوم شود.و یا اگر زیاد باشد بوسیله ترازوهاى غول پیکرى همانند باسکول وزن آن را معلوم مىکنند و سپس با قلم و مداد و چتکه یا چیزى شبیه ماشینهاى حساب، به حساب اعمال رسیدگى مىگردد، نه هیچ کدام از آنها نیست.
گفتیم در اینجا الفاظ رنگ تازهاى به خود مىگیرند (و باید چنین باشد) زیرا سخن از جهانى در میان است که با دنیاى ما بکلى مغایرت دارد.
البته نباید این حقیقت را بهانهاى براى تفسیرهاى نابجا، و سوء استفاده و ایجاد یک نوع هرج و مرج ادبى در الفاظ مربوط به جهانى دیگر قرار داد، بلکه باید مفاهیم این الفاظ را در پرتو قرائن موجود روشن ساخت.
از طرفى در زندگى این دنیا نیز مفاهیم الفاظ با گذشت زمان دگرگون مىگردد: سابقا هنگامى که کلمه چراغ گفته مىشد ظرف کوچکى محتوى یک ماده روغنى در نظر مجسم مىگشت که یک «فتیله دراز» در وسط آن جاى گرفته بود، آن سر فتیله را که بیرون بود آتش مىزدند و روغن یواش یواش مىسوخت، گاهى براى جلوگیرى از دود کردن «حبابى» هم بر آن مىگذارند که هوا را به سرعت از یک طرف وارد و از طرف دیگر خارج کند.
ولى امروز این اسم به چراغهاى فلورسنتى گفته مىشود که مانند یک «حلقه ماهتاب» به سقف چسبیده، نه از روغندان، خبرى در آن است و نه از روغن و نه فتیله و حباب، تنها چیزى که به قوت خود کاملا باقى مانده، آن است که خاصیت هر دو چراغ یکى است و آن مبارزه با ظلمت و تاریکى است.
این سخن در مورد سایر وسایل زندگى قدیم و جدید نیز صادق است کهابزار و آلات بکلى عوض مىشوند ولى نتیجه ثابت و باقى مىماند.
هنگامى که در دو زمان مختلف در جهان ما اینقدر دگرگونى واقع شود، در مورد جهان دیگرى که همه چیزش با این جهات متفاوت است، مسأله روشن خواهد بود که اگر الفباى دیگرى براى بیان مفاهیم آن به دست نیاوریم حداقل باید در مورد به کار بردن الفاظ بیشتر روى نتایج آن بیندیشیم و تکیه کنیم، نمىگوئیم با میل خود آنها را هر جور خواستیم تفسیر کنیم و مىگویم توجه داشته باشیم که این الفاظ وضع خاصى دارد.
اکنون که این مقدمه روشن شد باز مىگردیم به تفسیر این مفاهیم.
در آیات قرآن مجید، گواهان مختلفى براى آن دادگاه بزرگ ذکر شده است، به این ترتیب:
1ـ ذات پاک خداوند: «و ما تکون فى شأن و ما تتلوا منه من قرآن و لا تعملون من عمل الا کنا علیکم شهودا اذ تفیضون فیه و ما یعزب عن ربک من مثقال ذرة فى الارض و لا فى السماء و لا اصغر من ذلک و لا اکبر الا فى کتاب مبین» ،
«در هر حال که باشى، و هر آیهاى از قرآن بخوانى، و هر کارى انجام دهى، ما گواه بر شما هستیم و هیچ امرى بر علم و دانش پروردگار تو حتى به اندازه سنگینى ذرهاى مخفى نمىماند نه در زمین و نه در آسمان، و نه کوچکتر و نه بزرگتر از آن، مگر اینکه همگى در کتاب آشکار ثبت است» . (1) ـ پیامبران نیز از گواهانند: «فکیف اذا جئنا من کل امة بشهید و جئناک على هؤلاء شهیدا، چگونه خواهد بود آن روز که از هر امتى گواهى خواهیم آورد و تو را گواه بر آنها قرار خواهیم داد» . (2)
3ـ زبان و دست و پا گواهى مىدهند: «یوم تشهد علیهم السنتهم و ایدیهم و ارجلهم بما کانوا یعملون، روزى که با زبان و دست و پاى آنها به اعمال آنها گواهى مىدهد!» (3)
4ـ پوستهاى تن نیز گواهند: «و قالوا لجلودهم لم شهدتم علینا قالوا انطقنا الله الذى انطق کل شىء، به پوستهاى تن خود مىگویند چرا بر ضد ما گواهى دادید؟ آنها جواب مىدهند : پروردگارى که همه چیز را به نطق درآورده ما را نیز به نطق درآورد (تا حقایق را بازگو کنیم)» . (4)
5ـ زمین نیز گواه اعمالى است که بر آن انجام یافته: «یومئذ تحدث اخبارها*بأن ربک اوحى لها، در آن روز زمین اخبار خود را بازگو مىکند زیرا پروردگار او به او وحى کرده است» . (5)
6ـ فرشتگان نیز از گواهانند: «و جاءت کل نفس معها سائق و شهید، و همه کس وارد دادگاه قیامت مىشوند در حالى که با هر فردى مامورى و گواهى (از فرشتگان مىباشد) . (6)
با توجه به قرار گرفتن زبان و دست و پا و اعضاى بدن و همچنین، زمینها، در زمره گواهان روشن مىشود که این گواهى از آن «گواهیهاى قرادادى بشر» که گاهى از منطقه حرف تجاوز نمىکند و هیچ گونه مطابقتى با واقع ندارد، نیست.
این یک گواهى «عملى» و «اثرى» است که دروغ را در آن راهى نیست.توضیح اینکه: گاهى مىگوئیم چشمهاى فلان کس گواهى مىدهد که دیشب نخوابیده است!
رنگ پریده و صداى لرزانش گواهى مىدهد که از چیزى ترسیده است! نظافت فوق العاده لباس و خانهاش گواهى مىدهد که در انتظار میهمانى به سر مىبرد.
این «گواهى طبیعى و عملى» رساترین و صادقترین نوع گواهى مىباشد که کسى را یاراى انکار آن نیست.
بسیار مىشود که متهم شهادت تمام شهود را انکار مىکند، اما همین که نوار سخنان او را برایش مىگذارند و یا عکسهایش از لحظه جنایت را به او نشان مىدهند تمام راههاى انکار را به روى خود بسته مىبیند و اعتراف مىکند، دلیل آن این است که گواهى عکس و نوار یک گواهى طبیعى و اثرى است، که هیچ کس قادر به انکار آن نمىباشد.
نباید فراموش کنیم که روح و جسم ما یک بایگانى عجیب اسرارآمیز از تمام اعمال و رفتار و سخنان عمر ماست، یعنى همانطور که غذاهائى از آغاز عمر تاکنون خوردهایم در جسم ما بدون استثناء اثر گذارده، و آثار هر یکاز آنها در خون ما، در سلولهاى بدن، در استخوان و رگ و پى ما وجود دارد، و حتى با تغییر سلولها و عوض شدن آنها باز این آثار به سلولهاى آینده انتقال مىیابند، بطورى که اگر یک دستگاه فوق العاده دقیق باشد و روى خون یا سلولهاى بدن ما را بررسى کند، ممکن است تمام غذاهایى را که از آغاز تاکنون خوردهایم حتى با قید تاریخ! بازگو کند.
همچنین هر یک از اعمال ما انعکاس و بازتابى در روح و جسم ما دارد: یک دروغ، یک خیانت، یک تجاوز به حق دیگران، یک ضربه سیلى به صورت بىگناه، یک شهادت و گواهى ظالمانه همه نقشى در روح و جسم ما مىگذارند و خطوطى ترسیم مىکنند که خواندن این خطوط در دادگاه قیامت که عالم ظهور و بروز است کاملا آسان مىباشد، اینها همه گواهان و شهودان دادگاهند .
و راستى اگر جامعهاى توجه و ایمان به چنین واقعیتى داشته باشد چقدر مراقب اعمال و رفتار خویش خواهد بود؟ و این ایمان مذهبى به رستاخیزى این چنین، چه اثر تربیتى عظیم و فوق العادهاى خواهد داشت!
از آنچه در بالا گفته شد به خوبى معلوم مىشود که مسأله پرونده و نامه اعمال و محاسبه در محکمه رستاخیز نیز شکل تازهاى به خود مىگیرد.
سر تا پاى مجرمان و نیکوکاران پرونده است، زمینى که روى آن زندگى داشته، در و دیوارهاى خانهاى که در آن مسکن کرده بود، هر کدامپروندهاى مىباشد و مسلما نامه عملى که به دست راست نیکوکاران و به دست چپ بدکاران داده مىشود و آیات قرآن مىگوید آنها قادر به انکار محتویات آن نیستند نوعى از این پروندههاى اثرى است که شاید تصور آن هم امروز و براى ما مشکل باشد.
و از اینجا مشکل دیگرى براى ما حل مىشود که چگونه قرآن مىگوید: «و الله سریع الحساب، خداوند به سرعت حساب خلایق را مىرسد» . (7)
زیرا حساب همه در آنجا روشن است، این حساب مجموعه اثرات اعمال نیک و بدى است که در وجود هر کس متراکم شده، و همواره نتیجه آن معلوم و مشخص مىباشد.
گاهى براى نزدیک ساختن این حقیقت به ذهن، به یک مثال ساده و شاید از جهاتى دور از مقصود متوسل مىشویم و مىگوئیم اتومبیلهاى معمولى ممکن است در طول عمر خود راههاى زیادى در جادههاى مختلف را پیموده باشند و بدون آنکه حتى راننده آن بخاطر داشته باشد تا چه رسد که بتواند به حساب آنها برسد ولى هر لحظه اراده کنیم با یک نگاه به یک کیلومتر شمار آن، مىتوانیم مقدارى راهى را که پیموده دقیقا تعیین نمائیم که این نیز یک گواه اثرى است، چون پیوند سیم کیلومتر شمار با دستگاههاى حرکت ماشین دائما روى آن اثر گذارده و آن را به حرکت در مىآورد.
در محاسبههاى معمولى اشتباه وجود دارد، حساب با انگشت با اعداد با چتکه و حتى با مغزهاى الکترونیکى، اما یک نوع حساب در این جهان داریم که در آن اشتباه نیست، مثلا کندههاى درختان هر سال قشرى بر خود مىافزایند که روشنگر سن آنهاست، همچنین طبقات یخ، این حسابى استکه در آن اشتباه وجود ندارد و همیشه «سر جمع» آن حاضر است، محاسبه قیامت نوع عالیتر این گونه حساب مىباشد.
پىنوشتها:
1ـ سوره یونس (10) آیه .61
2ـ سوره نساء (4) آیه .41
3ـ سوره نور (24) آیه .24
4ـ سوره فصلت (41) آیه .21
5ـ سوره زلزلة (99) آیات 4 و .5
6ـ سوره ق (50) آیه .21
7ـ سوره بقره (2) آیه .202